به گزارش خبرنگار فرهنگی قدس‌آنلاین، در شب اول عزاداری‌های دهه محرم امسال، محمود کریمی که در هیئت رایت‌العباس(ع) منطقه چیذر نوحه‌خوان مراسم بود، خطاب به مستمعان مجلس عزاداری گفت: «به یاد شهید سید مرتضی آوینی همین‌طور آرام سینه‌زنی را داشته باشیم تا آماده بشویم برای زمینه؛ به یاد همه شهدایی که پیشانی‌بند می‌بستند» اما متن سینه‌زنی او همه را غافلگیر کرد.

سطور آغازین کتاب «فتح خون» به صورت نوحه در آمد و محمود کریمی که یکی از صاحب‌نام‌ترین مرثیه‌خوان‌های اهل‌بیت(ع) در دوره ماست، جملاتی را که در ابتدای این متن آمده، به صورت ریتم سینه‌زنی در آورد.

این جملات نه قافیه داشتند و نه وزن عروضی. طبیعتاً ملودی هم نمی‌توانست روی چنین متنی بنشیند. کریمی که شاید بین مداحان اهل‌بیت(ع) حرفه‌ای‌ترین آن‌ها در شناخت ریتم موسیقی باشد، توانست این جملات را به صورت سینه‌زنی تکضرب در بیاورد و آن را به سمع عزاداران برساند.

این بخش از عزاداری شب اول محرم، خلاف‌آمدی بود بر تمام آنچه که به عنوان نقدهای اساسی و بیشتر وارد بر بخشی از عزاداری‌های محرم مطرح بود. اینجا نه ترانه یک خواننده پاپ به نوحه‌های عاشورایی برگردان شده بود، نه کسی از چشم و ابروی ائمه(ع) به جای مکتب آن‌ها صحبت می‌کرد، نه غلبه ملودی و شور و آهنگ بر محتوا و شعور و آه وجود داشت؛ بلکه یک مرثیه‌خوان مشهور، تمام توان هنری‌اش را در شناخت ریتم به کار گرفت تا بخشی از یک کتاب عاشورایی را در هیئتی مذهبی روخوانی کند.

البته پیش از این هم مرثیه‌خوان‌های دیگری چنین تلاش‌هایی کرده بودند که می‌شود آن‌ها را بخشی از راهی که تاکنون پیموده شده دانست؛ این اتفاق به همراه صحبت‌هایی که پیش از این از محمود کریمی نقل شده بود، نشان‌دهنده پیش‌زمینه‌های ذهنی این مداح به سمت کتابخوانی و توجه به ادبیات فاخر آیینی است.

فارغ از نقدهایی که بر این اتفاق وارد شده است و اینکه چه طور کریمی متنی ادبی را به صورت ریتمیک می‌خواند و بر اساس چه اصول و قاعده‌ای دست به انجام چنین کاری زده است، توجه یک مداح به یک اثر ادبی جای تقدیر دارد و بسیاری از کارشناسان، این اتفاق را در جهت اعتلای هیئت‌های مذهبی، اتفاق مبارکی می‌دانند. 

 مداح یکی از حلقه های زنجیر است

در جهت اعتلای مراسم عزاداری امام حسین(ع) مداح فقط یکی از حلقه‌های زنجیر است. حلقه‌ای که البته نمی‌توان اهمیت آن را انکار کرد، اما علاوه بر مداح عوامل بسیاری در اعتلای یک مراسم عزاداری اهمیت دارند.

رضا اسماعیلی، شاعر آیینی در جهت اعتلای هیئت‌های مذهبی توجه مداحان به ادبیات آیینی را لازم می‌داند، اما او معتقد است علاوه بر این‌ها شاعران، مردم و رسانه‌ها هم در تولید یک مراسم عزاداری فاخر و خوب بی تأثیر نیستند. او معتقد است: لازم است ذاکران و مداحان در گزینش اشعار دقت کنند و از منابعی استفاده کنند که مستند باشند و قیام امام حسین(ع) را با تحریف روایت نکرده باشند.

به گفته شاعر «حنجره سرخ عشق» در سال‌های اخیر مداحان به خاطر ایجاد شور در مراسم عزاداری سعی کرده‌اند اشعاری انتخاب کنند که بعد عاطفی آن برجسته باشد و بتواند احساسات را تحریک کند. این اشعار بیش از آنکه مخاطب را وادار به تأمل کند وادار به اشک ریختن می‌کند و واقعه کربلا و انگیزه‌های امام حسین(ع) را از قیام به غلط روایت می‌کند و تأثیری اشتباه بر ذهن مخاطب می‌گذارد، در حالی که ذاکران و مداحان باید سراغ منابع معتبر بروند.

اسماعیلی کتاب‌هایی مانند قرآن، صحیفه سجادیه، ادعیه و مقاتلی را که مورد تأیید عالمان دینی است، لازمه توجه ذاکران می‌داند. او توضیح می‌دهد: مثلاً مقتل «نفس المهموم» شیخ عباس قمی که منبع مستندی است یا «فتح خون» و یا آثار نویسندگان و شاعرانی مثل سیدمهدی شجاعی که آثارشان بر اساس تحقیق‌های مفصل و مستندات زیادی نوشته می‌شود، آثار فاخری هستند که در آن‌ها مسائل غلوآمیز وجود ندارد و هر چه هست، مستند است.

شاعر «ملکوت کلمات» شاعران را هم موظف می‌داند تا اشعار فاخر را در اختیار مداحان قرار دهند. او می‌گوید: شاعران نباید به سفارش مداحان شعر بگویند و ذاکر باید شعر فاخر را از شاعر طلب کند و شاعر هم باید شعر ارزشمند و عاری از غلو و خرافات را در اختیار مداح قرار دهد اما متأسفانه امروز چنین تعاملی بین شاعر و ذاکر نیست و نوعی انفعال در شاعران وجود دارد.

به گفته اسماعیلی اگر در مراسم و هیئت‌های مذهبی شعرهایی اغراق آمیز خوانده می‌شود به خاطر شهرت طلبی بعضی شاعران است. او می‌گوید: بعضی شاعران جوان که دوست دارند شعرشان توسط مداح‌ها خوانده شود به راحتی از مطالبات خود کوتاه می‌آیند و خود را تسلیم مداح و ذاکر اهل بیت(ع) می‌کنند و به این صورت شعر عاشورایی و آیینی را بی هویت می‌کنند. از دست دادن هویت ادبی مشکلات زیادی را گریبانگیر شعر آیینی می‌کند. 

 ضرورت نگاه نقادانه جامعه

اسماعیلی نه تنها ذاکر و شاعر را در تولید یک مداحی خوب مؤثر می‌داند که تأکید می‌کند: جامعه هم باید با نگاهی نقادانه وارد مجالس عزاداری امام حسین(ع) شوند. این شاعر بیان می‌کند: مردم باید در مقابل حرف هایی که توسط ذاکر و مداح زده می‌شود واکنش نشان دهند و اگر می‌بینند مداح در اثنای صحبت‌هایش مطالب اغراق آمیز و خرافاتی مطرح می‌کند از او سند و منبع موثق بخواهند.

افرادی که در مجالس عزاداری امام حسین(ع) ظاهر می‌شوند نباید منفعل باشند و باید کاملاً به مضامینی که در مجالس مطرح می‌شود توجه کنند تا اگر به نظرشان ذاکر بر اساس مسائل خرافی صحبت می‌کند به او تذکر دهند، این مسائل باعث می‌شود مداحان و ذاکران به سند وقایع توجه کنند و بدون سند صحبت نکنند.

نویسنده مجموعه مقالات «از آب تا آفتاب» رسانه‌های گروهی و صدا و سیما را موظف به ارائه الگو در این زمینه می‌داند. او توضیح می‌دهد: صدا و سیما باید مراسم فاخر عزاداری را  پوشش دهد و به مردم نشان دهد تا مردم با عزاداری اصیل و فاخر آشنا شوند و از طرفی مراسمی را که آمیخته به آفت و خرافات است، پوشش ندهد تا از رواج این نوع عزاداری‌ها جلوگیری شود.

صدا و سیما باید به دنبال مراسمی باشد که در آن‌ها شأن اهل بیت(ع) رعایت می‌شود و مؤلفه‌های فرهنگ حسینی را رعایت می‌کنند تا به این صورت به قاف کمال ادبیات آیینی نزدیک شویم و جامعه را با فرهنگ عاشورا آشنا کنیم.

به گفته اسماعیلی جامعه فعلی ما تشنه آشنایی با مکتب امام حسین(ع) است بنابراین در این آشنایی و رساندن یک محصول خوب به سمع مخاطب همه مسئول هستند، هم ذاکران، هم رسانه‌ها و هم خود مردم.

او در نگاهی آسیب شناسانه و با نقدی بر اشعار عاشورایی حاضر، شعر عاشورایی امروز را شعری رو به رشد می‌داند، شعری که مسیر رشد خود را طی می‌کند اما از شعر هیئت جدا شده و این جدایی سبب آسیب هایی شده است. 

 شعر هیئت فرزند شعر آیینی است

شاعر «آسمانی‌ها» در توضیح این بحران می‌گوید: بعد از انقلاب شعر عاشورایی رشد چشمگیری داشت اما متأسفانه در سال‌های اخیر بین شعر عاشورایی و شعر هیئت فاصله افتاده است و شاعر هیئتی راهش را از شاعر آیینی جدا کرده است در حالی که شعر هیئت فرزند شعر آیینی است و بین این دو باید رابطه پدری و فرزندی جاری باشد. 
به گفته اسماعیلی شاعران هیئتی باید در مقابل شعرای آیینی شاگردی کنند و ظرایف و دقایق شعر آیینی را بیاموزند، اما شاعران هیئتی جزیره‌ای شده‌اند و به صورت خودمختار هر کار بخواهند می‌کنند؛ این جدایی سبب افت شعر هیئت شده و این نوع شعر را دچار حاشیه و آفت‌های زیادی کرده است.

اسماعیلی به نکته دیگری هم اشاره می‌کند. او می‌گوید در سال‌های اخیر جای ذاکران و عالمان و مداحان و سخنرانان عوض شده است.

در مجالس گذشته مداحان مدت کوتاهی مداحی می‌کردند و وقتی عزاداران آماده می‌شدند، مراسم به سخنران و عالم دینی تحویل داده می‌شد اما اکنون گویا خیلی از مسائل تغییر کرده است و این مسئله هم جزو همین تغییرات است، اکنون ذاکران و مداحان یک ساعت مداحی می‌کنند و عالمان چند دقیقه سخنرانی!

در حالی که اصل و اساس مراسم عزاداری باید روشنگری باشد و سخنران مذهبی باید با خواندن تفاسیر قرآن و روایات، عزاداران را با فرهنگ، قیام و اهداف امام حسین(ع) آشنا کند و روحیه ظلم ستیزی، عدالت‌مداری و آزادیخواهی را که هدف امام حسین(ع) هم از قیامش بود، به جامعه تزریق کند. 

شعر آیینی باید وحدت آفرین باشد

شاعر «این مریم همیشه» با بیان اینکه هیئت‌ها و مجالس مذهبی در سال‌های اخیر بیش از گذشته در معرض نقدهای جهانی قرار می‌گیرد، معتقد است باید این مراسم جدی‌تر و تحلیلی‌تر برگزار شود چون کوچک‌ترین اشتباه مداحان این مراسم، در فضاها و شبکه‌های مجازی دست به دست می‌شود تا به آبروی اسلام و اهل بیت(ع) لطمه بزنند.

در حالی که شعر آیینی باید وحدت آفرین باشد و ذاکر اهل بیت(ع) در شرایطی که گروه‌های تکفیری با عنوان اسلام و با نقاب اسلام‌خواهی می‌خواهند به اسلام ناب محمدی ضربه بزنند، باید تلاش کند در مسیر اهل‌بیت(ع) گام بردارد و خدای نکرده باعث سرشکستگی و سرافکندگی اهل بیت(ع) نشود.جایگاه عالمان دینی هم باید محفوظ باشد و مداح نباید به خودش اجازه بدهد جانشین عالم دینی شود. در صورت رعایت این مسائل می‌توانیم شاهد باروری هرچه بیشتر هیئت‌های مذهبی باشیم. 

عاشورا نیاز به خرافات ندارد

این شاعر با بیان اینکه ذاکران و مداحان هم به دنبال شعرهای راحت الحلقومی هستند که مردم را به راحتی به گریه بیندازند، معتقد است: ذاکران به سمت شاعران هیئتی می‌روند و شاعر هیئتی را وادار به سرودن شعری می‌کنند که بیشتر از آنکه به دنبال محتوا و مضمون خوب باشد به دنبال وجود عناصری است که راحت‌تر از مخاطب اشک بگیرد و چه بسا در این مسیر به خرافات هم آلوده شود.

او توضیح می‌دهد: البته که هیچ کس با گریستن برای امام حسین(ع) مخالف نیست اما گریه باید با اندیشه و تأمل باشد. عزادار امام حسین(ع) باید با شعر فاخر و نوحه و مرثیه فاخر اشک بریزد. مصیبت امام حسین(ع) و واقعه عاشورا آن قدر بزرگ هست که نیاز نیست شاعر و ذاکر دستاویز خرافات شود، بنابراین شاعران هیئتی هم باید به دنبال بالا رفتن اطلاعات و آموختن شعر آیینی باشند و ارتباط‌شان را با ادبیات و شاعران آیینی قطع نکنند. 

خدیجه زمانیان

انتهای پیام/